ترویج فرهنگ معلولیت در ایران ضروری است،
به بهانه روز گرامی داشت معلولان
رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در کلیه ی زمینه‌های مادی و معنوی از آرمان های ملی ایرانیان بود که در بند نه اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران متجلی شد. نزدیک چهار دهه لازم بود تا قانون حمایت از حقوق معلولان در اسفند 1396 تصویب و در اول اردیبهشت ماه 1397 اجرای آن ابلاغ گردد، صرفنظر از این تاخیر طولانی، همین قانون توانست بارقه امیدی را در بهبود فرهنگ اجتماعی و ارتقاء حقوقی جایگاه معلولان ایجاد نماید. این چارچوب قانونی به شکل بنیادی، گامی در جهت در پیش گرفتن رویکردی نو در دفاع از حقوق، دیده شدن و توانمندسازی افراد دارای معلولیت است. فعالیت های اجتماعی مشخصی برای ارائه پیام ها برای افزایش آگاهی، تجلیل از فرهنگ و مشارکت افراد دارای معلولیت صورت می گیرد، اما تا زمانی که اکثریت جمعیت کشور ، با این کارزارها یا فعالیت های مسالمت آمیز اجتماعی معلولان همراهی نکنند، به سختی می توان آثار اجرای کامل و با ثبات قانون حمایت از معلولان را در سطح جامعه مشاهده کرد.
چه کنیم که آرمان ملی قانون اساسی(رفع تبعیض ناروا) و قانون جامع حمایت از معلولان، زمینه اجرای مناسبی را در جامعه بیابد؟
1. آگاهی در مورد حقوق معلولان را افزایش دهیم!
- دفاع موثر از حمایت های قانونی: در چارچوب قانون جامع حمایت از معلولان، باید چارچوب های قانونی اجرایی برای حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت در ایران با تمرکز بر دسترسی بهتر به آموزش، مراقبت های بهداشتی، اشتغال و خدمات عمومی تصویب شود.
- لزوم افزایش آگاهی اجتماعی در مورد چالش ها و موانع فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی. در دی ماه 1396 مجلس شورای اسلامی مصوب کرد که: «پایان کار ساختمان‌ها فقط با رعــایت اصول دسترس‌پذیری برای افراد دارای معلولیت صادر می‌شود»؛ این مصوبه عالی بود ولی این مصوبه نیاز به فرهنگ سازی هم دارد. در شش یا هفت سال اخیر، ساختمان های زیادی ساخته شدند که با اجاره بالابر معلول به صورت موقت، موفق به اخذ پایان کار شدند ولی بعد از آن، اقدام به جمع آوری بالابر ها کردند حتی شغلی هم ایجاد شد که به صورت تخصصی به اجاره بالابر معلول برای دور زدن به این مصوبه قانونی می پردازد. ما تبلیغ اجاره بالابر معلول را پشت تعدادی از وانت بارها می بینیم. بنا بر این رفع مشکلات زندگی روزمره افراد دارای معلولیت، نیاز به فرهنگ اجتماعی متناسب هم دارد. به عبارت دیگر تا زمانی که خودآگاهی اجتماعی ایجاد نشود و در مثال ما ، صاحبخانه های جدید، نیازهای ترددی معلولان را نیازهای خود ندانند، نمی توان توقع زیادی از بخشنامه ها و آیین نامه ها داشت.
- به استانداردهای بین المللی هم باید توجه داشته باشیم: ایران از جمله امضا کنندگان کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل متحد (CRPD) است که بدنبال تضمین فراگیری و برابری اجتماعی جامعه معلولین است.
2. پاس داشت فرهنگ معلولیت
- دستاوردهای معلولان و اثر مشارکت اجتماعی آنها را برجسته سازیم: داستان افراد دارای معلولیت که سهم قابل توجهی در زمینه های مختلف مانند هنر، ورزش، آموزش و تجارت داشته اند، را به اشتراک بگذاریم. تأکید می کنیم که معلولیت مانعی برای موفقیت یا تحقق یک آرزو نیست.
- از شرمندگی نابجا بخاطر معلولیت بپرهیزیم: اگر در کشور دیگری ما تعداد معلولین بیشتری در سطح جامعه می بینیم، به معنی این نیست که درصد جمعیت آنها نسبت به کل جمعیت از کشوری مثل ایران بیشتر است، بلکه فرهنگ آن جامعه به گونه ای است که تحرک معلولان را مانع نمی شود که محصول کارزارهای مختلف فرهنگی در این کشورها در تاریخ آن کشور است. معمولا تغییر فرهنگی سخت و دردناک است ولی ما تغییر فرهنگی مثبت را تشویق کنیم در این فرهنگ، معلولیت به عنوان بخشی از تنوع انسانی و فرصتی برای خلاقیت و نوآوری تلقی می شود، نه به عنوان چیزی که فرد دارای معلولیت باید از آن احساس شرمندگی کند یا به واسطه یک دیدگاه غلط در خانواده، وی در پستوی خانه پنهان شود.
- هنر، موسیقی و رسانه برای ترویج فرهنگ معلولیت باید به کار گرفته شود: از ترویج هنر، ادبیات، موسیقی و سایر عبارات فرهنگی ایجاد شده توسط افراد دارای معلولیت برای کمک به عادی سازی حضور آنها در رسانه های جریان اصلی و فرهنگ باید حمایت کنیم.
3. فرهنگ مشارکت اجتماعی و توانمندسازی معلولان را ترویج دهیم.
- انگ ها و باورهای غلط را به چالش بکشیم: «معلولیت» اغلب به اشتباه با «وابستگی» مترادف گرفته می شود، این در حالی است که بسیاری از افراد دارای معلولیت، مستقل زندگی می کنند، کار می کنند و زندگی رضایت بخشی دارند.
- حمایت از زندگی مستقل: قانون گذاری نوین در کنار حمایت آگاهانه اجتماعی، از سیاست هایی حمایت می کنند که از زندگی مستقل یک فرد دارای معلولیت حمایت می کند، مانند مسیرها و خانه های مناسب برای وضعیت معلولین، حمایت مالی دولت از خانه دار شدن معلولین، حمایت مالی از افراد دارای معلولیت، و تشویق فرصت های شغلی معلولان با حمایت مالیاتی از کارفرمایانی که این فرصت را بیشتر ایجاد می کنند.
- تشویق تغییرات فرهنگی: این ایده را ترویج کنیم که جامعه به عنوان یک کل باید تنوع و پویایی را جشن بگیرد. آموزش و پرورش در کتاب های درسی باید معلولیت را بخشی از زندگی انسان معرفی کند، نه چیزی که مردم دارای معلولیت را منزوی کند یا به حاشیه براند. در این مسیر طرفداران و علاقمندان به بهبود وضعیت معلولین، باید در جهت نوسازی برنامه های آموزشی، فرهنگ سازی در فضای مجازی و رسانه ها و حتی طراحی مناسبت های عمومی، فشارهای خود را وارد کنند.
4. تعامل و پشتیبانی جامعه
- آگاهی بخشی عمومی: در این مسیر مناسبت ها، رویدادها، کارگاه ها، یا کمپین های رسانه های اجتماعی با تمرکز بر دستاوردهای افراد دارای معلولیت، برجسته کردن سهم آنها در جامعه و اهمیت حضور آنها در مشاغل مختلف را می توانیم سازماندهی کنیم یا در آنها شرکت داشته باشیم.
- نقش سمن ها و گروه های تخصصی بین المللی: تقویت صدای افراد دارای معلولیت در ایران، نیاز به منابع، دانش و شناخت راه کارهای مناسب دارد. تجربیات مثبت برخی از سمن های داخلی و برخی از گروه هایی که برای معلولیت های مختلف در سطح بین المللی به دور از هیاهو و فضاسازی سیاسی فعالیت می کنند، مفید است و می توان زمینه های همکاری را ایجاد کرد.
- استفاده از ظرفیت درونی جامعه معلولین: زمانی می گفتند آدم زنده نیاز به وکیل و وصی ندارد اما واقعیت های جامعه به ما می آموزد که هم خود فرد باید آگاهی داشته باشد و هم از بهترین مشورت ها استفاده کند. این موضوع به خصوص در مورد معلولان بیشتر صادق است. به هر حال افراد دارای معلولیت برای تبدیل شدن به مدافعان خود، باید روحیه پیگیری و توانمندی داشته باشند. حمایت از برنامه های پشتیبانی از معلولان، آموزش رهبری فرهنگی و مسالمت جویانه و در عین حال موثر توسط جامعه معلولان، و ایجاد بسترهایی برای به اشتراک گذاشتن داستان ها و دیدگاه های خود از جمله ظرفیت های این جامعه است.
5. ترویج تغییر سیاست
- از فرصت های برابر برای معلولان دفاع کنیم: از سیاست هایی حمایت می کنیم که فرصت های برابر در اشتغال، آموزش، مراقبت های بهداشتی و خدمات اجتماعی را تضمین کند، برخی از این فرصت ها در حال حاضر در ایران وجود ندارد. فرصت سازی برای معلولان قوانین مرتبط با دسترسی فیزیکی، اقدامات ضد تبعیض، و برنامه های حمایتی خاص برای افراد دارای معلولیت را شامل می شود.
- افزایش بودجه دولت برای خدمات معلولان: دولت پزشکیان، دولتی نواندیش ولی با دخل و خرج ناهمتراز است اما این بهانه ای برای تعدیل بودجه معلولان در لوایح بودجه ای نیست. هزینه های دولت برای خدمات معلولان و زیرساخت هایی که افراد دارای معلولیت را در خود جای می دهد، از یک جامعه مناسب برای معلولان فاصله زیادی دارد و هم چنان این فشار باید برای افزایش سهم بودجه ای وجود داشته باشد. در نظر گرفته شدن بودجه مناسب با نرخ تورمی کشور به منظور تامین حمل و نقل در دسترس، برنامه های آموزشی ویژه و خدمات توانبخشی در زمره اولویت های بودجه عمومی باید باشد.
6. ساخت آینده ای دوستدار معلولیت
- ترویج آموزش فراگیر: از شیوه های آموزش فراگیر حمایت کنیم. این شیوه که نقطه مقابل آموزش مجزای کودکان دارای معلولیت (چیزی که در گذشته با عنوان استثنایی شناخته می شد) قرار می گیرد و به دانش آموزان دارای معلولیت اجازه می دهد تا در کنار همسالان خود در مدارس عمومی با امکانات مناسب تحصیل کنند و در نتیجه پذیرش از سنین پایین را تقویت کنند. تجربه نشان می دهد که نه تنها رشد کودکان دارای معلولیت به مراتب سریعتر می شود، بلکه کودکان دیگر نیز آگاهی اجتماعی بالاتری در ارتباط با نحوه تعامل با معلولان کسب می کنند.
- تشویق برابری شغلی: از طرح های اشتغال حمایت کنیم که به افراد دارای معلولیت کمک می کند تا کار معنادار و دستمزدی کسب کنند. پتانسیل اقتصادی افراد دارای معلولیت را برجسته کنیم و مجلس و دولت را تشویق کنیم سیاست هایی را به کار گیرد که کسب و کارها را برای استخدام آنها تشویق کند.
7. هم راهی مردم و دولت
- همدلی عمومی: همه اقشار مردم را تشویق کنیم تا نسبت به افراد دارای معلولیت همدلانه تر و فراگیرتر رفتار کنند. برگزاری مناسبت های عمومی که داستان های مثبت را به نمایش می گذارند و همدلی ایجاد می کنند، می توانند نگرش های عمومی را تغییر دهند.
- لابی برای اقدام دولت: روز جهانی معلولان به عنوان بستری برای لابی کردن مردم علاقمند به وضعیت معلولان با دولت است. هدف ما این است که سیاست های قوی تر در جهت ادغام افراد دارای معلولیت در تمام صحنه های اجتماع از سوی دولت اتخاذ و اجرا شود.
ما در ایران، در رابطه با نوسازی قانون و فرهنگ معلولیت پیشرفت هایی داشته ایم اما هنوز راهی طولانی به یک جامعه دوستدار و همراه با معلول در پیش رو داریم. به دلیل نگرش‌های اجتماعی و پویایی‌های سیاسی، فعالیت‌های مرتبط با معلولیت ، برخی اوقات به یک موضوع حساس و چالش برانگیز تبدیل می شود. افزایش آگاهی از طریق بیان‌های فرهنگی، رسانه‌های اجتماعی و جنبش‌های مردمی می‌تواند در تغییر ادراکات بسیار مهم است
. روز جهانی معلولین، روزی پایکوبی و شادمانی به خاطر معلولیت نیست بلکه یک تریبون قدرتمند برای به چالش کشیدن تصورات غلط اجتماعی، برجسته کردن حیثیت و قابلیت های افراد دارای معلولیت، و مطرح ساختن لزوم تغییرات سیستمی و تحول فرهنگی به سمت شمول و برابری بیشتر آنها در جامعه است. ما با این هدف، روز جهانی معلولان را پاس می داریم.
محمدرضا حیدرزاده نائینی
پژوهشگر اجتماعی و فعال در حوزه معلولان
لینک مقاله در روزنامه شرق
مورخ 1403/09/12
