بنام خداوند بخشنده مهربان
مجموعه بگو مگوها:
مقدمه:
چگونه با انسان دارای نیازهای ویژه سخن بگوییم؟
چه بگوئیم و چه نگوئیم؟
مدت هاست در این فکرم که آیا تمایل ما ایرانیان برای ساده سازی و تک کلمه ای کردن برخی مفاهیم،
باعث تولید ادبیات توهین آمیز نمی شود؟
همین کلمه معلول را بگیرید. هم اکنون در دنیا، عبارت افراد دارای نیازهای ویژه جا افتاده است و استفاده می شود.
می گویند که این عبارت طولانی است. خب می شود از علامت اختصاری «اَدنو» استفاده کنیم.
اول کلمات «انسان دارای نیازهای ویژه». همانطور که در بگو مگوهای زیر می بینیم انسان با نیازهای ویژه می تواند
جایگزینی مناسب برای بسیاری از الفاظ نامناسب ما باشد.
بیایید علامت اختصاری«اَدنو» و یا عبارت «بانیازهای ویژه» را به کار ببریم. زود جا می افتد.
کلمات قدرت دارند، باور کنید! یک کلمه می تواند انرژی بخش باشد و یک کلمه می تواند فرد را دچار ناراحتی کند.
خب برویم سر بحث اصلی:
در مواجهه با انسان های دارای نیازهای ویژه «ادنو ها» چه واژگانی آزاردهنده هستند؟ چه عباراتی باعث دامن زدن به تصورات غلط و کلیشه‌ای که زمینه‌ساز تبعیض علیه آنها می‌شوند؟ چطور می‌توانیم در مکالمات روزمره با استفاده از کلماتی که توهین‌آمیز و آزاردهنده نیستند، گامی در جهت برابری همه شهروندان برداریم؟
در این نوشته ۲۰ واژه و عبارت را که در زبان فارسی خطاب به «ادنو ها» را بررسی کرده و ما به مابه‌ازای صحیح آن را ارایه داده‌ایم.
کلماتی مانند «مهجور»، «کور»، «مجنون»، «سفیه»، «زمین‌گیر» و امثال آن، کلماتی هستند که نه تنها در مکالمات روزمره مردم، بلکه حتی در قوانین ایران از آنها استفاده شده است.
از طرفی دیگر شهروندان در مکالمات روزمره خود از کلماتی که برای توصیف معلولیت‌ها به کار می‌رومد، به عنوان تحقیر و توهین استفاده می‌کنند. امابدون اصلاح این رویه، سخن گفتن از برابری همه گروه‌های اجتماعی امکان‌پذیر نیست. در سراسر جهان، تلاش برای پاکسازی زبان از واژگانی که جنبه تحقیرآمیز دارند، حاوی برچسب‌های نادرست هستند و باعث جلوگیری از نگاه برابر به افراد دارای معلولیت در جامعه می‌شوند، روز به روز افزایش می‌یابد. پالایش زبان بسیار اهمیت دارد، چرا که اولین قدم برای مبارزه با تبعیض استفاده از واژگان درست هنگام برقراری ارتباط است.
فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد متمرکز بر پیگیری حقوق افراد معلول هستند، و همچنین رسانه‌ها نقش مهمی در بالا رفتن حساسیت عمومی نسبت به پالایش زبان در خصوص افراد دارای معلولیت دارد. این فعالیت‌ها کمک کرده تا استفاده از کلماتی که بار معنایی منفی در مورد این افراد دارند، کم شود. همانطور که تلاش می‌شود اصطلاحات نژاد پرستانه و یا جنسیت‌زده مورد استفاده قرار نگیرد، فعالان حقوق افراد دارای معلولیت نیز تلاش می‌کنند تا با آگاهی‌رسانی عمومی از رواج اصطلاحات توهین‌آمیز، چه به صورت نوشتاری و چه به صورت گفتاری، جلوگیری کنند.
کمیته حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل در جریان بررسی گزارش دولت ها درباره اجرای کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت در اردیبهشت ۱۳۹۶، از کشورهای عضو خواست که در اسرع وقت این کلمات توهین‌آمیز را از قوانین خود حذف کنند و گزارش این تغییرات را حداکثر تا یک سال، یعنی تا اردیبهشت ۱۳۹۷، برای کمیته بفرستند. بهتر است ایران هم گزارش خودش را بدهد. این یک اقدام فرهنگی است و هزینه ای هم ندارد.
مجموعه بگو مگوهای رایج در مورد انسان های با نیازهای ویژه
۱- نگو: «معلول» / بگو: فرد دارای معلولیت یا بگو: انسان با نیازهای ویژه
کلمه «معلول» برای اولین بار در دهه ۶۰ میلادی برای افراد دارای معلولیت ذهنی و فیزیکی به کار برده شد. سابقا در ایران هم برای این افراد از عباراتی مانند «علیل»، «عاجز» و موارد مشابه استفاده شده‌است. بعدها به تدریج واژه «معلول» جای خود را در ادبیات فارسی زبانان باز کرد. ولی عنوان «معلول» تمام هویت فرد را به معلولیتش تقلیل می‌دهد و آن فرد را فقط از دریچه ناتوانی معرفی می‌کند. به عبارت دیگر فردیتش زیر سایه معلولیت محو و کمرنگ می‌شود. بنابراین بهتر است به جای کلمه «معلول» از واژه فرد معلول یا فرد دارای معلولیت استفاده شود.
۲-نگو: « توانخواه» یا «توانیاب» / بگو: فرد دارای معلولیت یا بگو: انسان با نیازهای ویژه
عباراتی چون «توانخواه»، «توانیاب» و یا «توان‌جو» این برداشت را منتقل می‌کنند که فرد توان ندارد و در جستجوی توان است. در صورتی که فرد دارای معلولیت، با وجود یک یا چند ناتوانی جسمی، ذهنی، روانی یا حسی، هم‌چنان حق زندگی برابر دارد و برای این منظور لازم نیست که حتما معلولیت او از بین برود. واژه‌‌هایی نظیر «توانیاب» یا «توانخواه» این تصویر را به وجود می‌آورند که معلولیت یک کاستی است که باید جبران شود، در حالیکه که معلولیت هم یک نوع تنوع انسانی است.
۳-نگو: «نقص» یا «کمبود» / بگو: معلولیت یا بگو نیازهای ویژه
معلولیت به خودی خود به معنی نقص نیست. کمبود هنگامی به وجود می‌آید که موانع اجتماعی، حقوقی و یا رویکرد‌های نادرست مانع دست‌یابی افراد معلول به حقوق انسانی برابر می‌شود. برای مثال، اگر یک فرد دارای معلولیت نمی‌تواند وارد یک ساختمان یا ورزشگاه بشود، این یک نشان از کمبود وی نیست، بلکه نقص از ساختمانی است که برای افراد دارای معلولیت جسمی مناسب‌سازی نشده‌است.
۴- نگو: «غیرعادی» یا «استثنایی» / بگو: فرد دارای معلولیت یا بگو: با نیازهای ویژه
تقسیم جامعه به «عادی و غیرعادی» و یا «استثنایی و غیراستثنایی» ساده‌انگاری است. به طور مثال، در حالت ایده‌آل همه مدارس باید بتوانند کودکان دارای معلولیت را بپذیرند و امکانات لازم برای تحصیل آنها فراهم کنند. با این حال، برای خانواده‌‌هایی که تمایل دارند فرزند دارای معلولیت خود را به مدارس اختصاصی بفرستند، این امکان باید فراهم شود. کلماتی مانند مدارس همگانی و مدارس دانش‌آموزان معلول می‌توانند جایگزین اصطلاحاتی مانند «مدارس عادی» و «مدارس استثنایی» شوند.
۵- نگو: «کور» / بگو: فرد نابینا
کلمه «کور» در زبان محاوره به عنوان توهین و برای اشاره به نا‌آگاهی یا بی‌توجهی فرد به کار می‌رود. بنابراین، استفاده از آن برای اشاره به نابینایی درست نیست و موجب آزردگی افراد نابینا می‌شود.
۶- نگو: «روشن‌دل» / بگو: فرد نابینا
برخی برای اشاره به افراد نابینا، از واژه «روشن‌دل» استفاده می‌کنند. این کلمه مناسب نیست. «روشن‌دلی» یک ویژگی معنوی است که با نابینایی هیچ ارتباط مستقیمی ندارد.
۷- نگو: «کَر» / بگو: فرد ناشنوا
در زبان محاوره، واژه «کر» به عنوان توهین و برای اشاره به نداشتن قدرت فهم و درک به کار می‌رود. بنابراین، استفاده از آن برای اشاره به افراد ناشنوا صحیح نیست و موجب آزردگی آنها می‌شود. به جای آن از عبارت فرد ناشنوا استفاده شود.
۸- نگو: «کرولال» / بگو: فرد ناشنوا
این واژه دقیق نیست، چرا که بسیاری از ناشنوایان، دارای اختلال تکلم نیستند. درست است که افراد ناشنوا به علت نقش شنوایی در یادگیری مهارت‌های کلامی با دشواری‌هایی در ارتباط گفتاری روبرو هستند، اما بسیاری از این افراد با برخورداری از آموزش مناسب به خوبی صحبت می‌کنند. مانند موارد دیگری که در بالا آمد، استفاده از عبارت «کرولال» به عنوان ناسزا، نادرست و توهین‌آمیز است.
۹- نگو: «محجور و مجنون» / بگو: فرد دارای معلولیت ذهنی یا یا بگو: انسان با نیازهای ویژه
واژه «محجور و مجنون» در قانون مدنی و قانون مجازات اسلامی برای توصیف افرادی که دارای معلولیت ذهنی و یا روان هستند به کار برده شده و در واقع بیانگر این است که فرد هیچ‌گونه توانایی برای تصمیم‌گیری ندارد.
به جای این کلمه می‌توان بر حسب مورد از کلمه فرد دارای معلولیت ذهنی و یا فرد دارای معلولیت روان استفاده کرد. همچنین، استفاده از کلمه «مجنون» یا «روانی» به عنوان ناسزا توهین‌آمیز است.
۱۰- نگو: «منگل» / بگو: فرد دارای سندروم داون
برخی از افراد از کلمه «منگل» برای افراد دارای سندروم داون استفاده می‌کنند. سندروم داون یک نوع معلولیت ذهنی است و به کاربردن «منگل» برای این افراد توهین محسوب می‌شود. استفاده از آن به منظور تحقیر دیگران نیز نادرست و توهین‌آمیز است.
۱۱- نگو: «نرمال» / بگو: فردی که معلولیت ندارد
معلولیت یک نوع تنوع انسانی است. استفاده از کلمه «آنرمال» (اَبنرومال) برای افراد دارای معلولیت و یا «نرمال» برای افرادی که معلولیت ندارند، نادرست است. تصور اینکه شخصی به خاطر نداشتن معلولیت «نرمال» یا عادی است و فردی که معلولیت دارد «آنرمال»، جنبه‌ی تحقیر دارد و به کلیشه‌های غلط درباره افراد دارای معلولیت دامن می‌زند.
۱۲- نگو: «بیمار روانی» یا «دیوانه» / بگو: فرد دارای معلولیت روان یا بگو: انسان با نیازهای ویژه
کلماتی مانند «روانی» و «دیوانه» در جامعه برای تحقیر و توهین به کار می‌روند، بنابراین به کاربردن آنها برای خطاب افراد دارای معلولیت روان به معنای توهین به این افراد است.
۱۳- نگو: «در خود مانده» / بگو: اوتیسم
استفاده از واژه «درخودمانده» برای فردی که دارای اوتیسم است این برداشت را منتقل می‌کند که فرد دارای اوتیسم نمی‌تواند پیشرفت کند. در صورتی که اگر فرد دارای اوتیسم به خدمات مناسب و به موقع دسترسی داشته باشد، می‌تواند مثل افراد دیگر پیشرفت کند. بنابراین استفاده از این واژه باعث پررنگ شدن کلیشه‌های نادرست درباره اوتیسم است.
۱۴- نگو: «عقب مانده» / بگو: فرد دارای معلولیت ذهنی یا بگو: انسان با نیازهای ویژه
برخی افراد در مکالمات روزمره در توصیف کم‌کاری، تنبلی و یا متوجه نشدن و نفهمیدن موضوعی توسط یک فرد، چه به صورت ناسزا و چه به صورت شوخی، ممکن است از واژه «عقب‌مانده» استفاده کنند. بنابراین، استفاده از این واژه برای اشاره به افراد دارای معلولیت ذهنی درست نیست و موجب آزردگی آنها می‌شود. افراد دارای معلولیت ذهنی، از همان حقوقی برخوردار هستند که دیگر افراد جامعه به آن دسترسی دارند.
۱۵- نگو: «فلج» یا «زمین‌گیر» / بگو: فرد دارای معلولیت جسمی
همچون نمونه ۱۴، استفاده از کلمه «فلج» برای تحقیر یا توصیف یک فرد نادرست است. این کلمه برای افرادی که از معلولیت جسمی برخوردار هستند نیز توهین‌آمیز محسوب می‌شود و برچسبی است که توانایی‌های فرد دارای معلولیت را نادیده می‌گیرد.
۱۶- نگو: «بیچاره» / بگو: رنج کشیده یا بگو: انسان با نیازهای ویژه
در گفتگو‌های روزانه با افراد دارای معلولیت باید از به کار بردن عباراتی مانند «رنج کشیده»، «بیچاره»، «قربانی»، و یا «بیمار» پرهیز کرد. چرا که معلولیت هم یک نوع تنوع انسانی است و این افراد قربانی یا بیمار نیستند. اگر به حقوق افراد دارای معلولیت احترام گذاشته شود و امکانات برابر و دسترسی‌پذیری در زندگی آنها فراهم شود، توانایی آنها برای یک زندگی برابر به مراتب بیشتر خواهد بود. اگر برخی معلولان رنج می‌برند، این امر صرفا ناشی از معلولیت نیست، بلکه به دلیل نبود امکانات و ظرفیت‌هایی است که عملا آنها را در یک موقعیت نابرابر با گروه‌های دیگر جامعه قرار می‌دهد.
۱۷- از عبارت «خدا را شکر» در برابر فرد معلول استفاده نکن!
برخی افراد در مواجهه با یک فرد معلول از عباراتی مانند «خدا را شکر» استفاده می‌کنند، به این معنا که معلولیت نداشتن خود را دلیلی برای شکرگزاری می‌دانند. استفاده از این چنین اصطلاحاتی عملا باعث تحقیر و آزار فرد دارای معلولیت یا بستگان آنها می‌شود.
۱۸- از سر مرحمت، طلب شفا هم نکنید!
در مواجهه با افراد دارای معلولیت نباید از عباراتی مانند «خدا شفایت بدهد» استفاده کرد، چرا که باعث ناراحتی این افراد می‌شود و به کلیشه‌های نادرست دامن می‌زند. فرد معلول نیازمند شفا نیست، بلکه نیازمند فراهم کردن شرایط و امکانات لازم است تا بتواند به صورت برابر با دیگر افراد جامعه زندگی کند.
۱۹- نگو: «غشی» / بگو: صرع یا دچار صرع
واژه «غشی» امروزه برای تحقیر و به عنوان ناسزا استفاده می‌شود و به مرور زمان معنی اصلی خود را از دست داده‌‌است. به همین دلیل استفاده از این اصطلاح در مورد افراد دارای صرع، توهین به آنها محسوب می‌شود. چرا که «غشی» این تصور را بوجود می‌آورد که فرد ضعیف است و بی‌دلیل غش می‌کند.
۲۰- نگو: «کوتوله» / بگو: کوتاه قامت
«کوتوله» نیز به صورت نادرست برای افرادی که به علت معلولیت کوتاه قد هستند استفاده می‌شود. این واژه همانند واژه «غشی» به علت استفاده اشتباه، معنی اصلی خود را از دست داده است. در نتیجه استفاده از آن در توصیف افرادی که کوتاه قامت هستند توهین‌آمیز است.
